مساجد سبزوار

مسجد جامع

این بنا در حاشیه جنوبی خیابان بیهق واقع شده است و حدود ۴ هزار متر مربع وسعت دارد. مسجد جامع سبزوار از نوع مساجد ۴ ایوانی است که ایوان قبله دو مناره به ارتفاع ۲۰ متر و ایوان مقابل آن با بلندی ۱۴ متر رفیع تر از ایوان‌های جانبی است.

این مسجد علاوه بر ایوان‌ها، دارای شبستانی بزرگ در سمت غرب است که پوشش گنبدی آن بر فراز پایه‌های قطور آجری بنا شده است. تزئینات معماری مسجد جامع عمدتاً کاشی هفت رنگ است که نمای ایوان جنوبی در سال ۱۳۸۵ ه ق نصب شده است. کتیبه‌های سنگی متعددی که در رواق شرقی نصب شده از اسناد تاریخی مهم محسوب می‌شود. مضمون دو کتیبه ایوان شمالی که دارای تاریخ ۱۱۶۳ ه ق می‌باشد معافیت مردم از دادن پیشکش ورود و تعهد متصدی امر بر عدم دریافت آن می‌باشد. کتیبه دیگری با خط خوش و مربوط به سال ۹۷۹ ه ق در دالان سمت شرقی ایوان شمالی نصب شده و به موجب آن به دستور شاه طهماسب اول صفوی گرفتن اجرت غسالی و گورکنی نامشروع و ممنوع اعلام شده است.

در مورد تاریخ دقیق احداث بنا سندی در دست نیست اما با توجه به نقشه و سبک معماری می‌توان قول کسانی را که مسجد جامع سبزوار را به سربداران نسبت داده‌اند را پذیرفت. این بنا به شماره ۱۳۱۶ در فهرست اثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد پامنار

 کهن‌ترین مسجد سبزوار مسجد آدینه یا پامنار است که بنیاد اولیه آن به اواسط قرن سوم هجری قمری بر می‌گردد. بر اساس نوشته ابن فندق در تاریخ بیهق در سال ۳۱۷ ه ق توسط امیر ابوالفضل زیادی تجدید بنا شد و در سال ۳۲۰ ه ق به همت خواجه امیرک دبیر برای آن مناره ای ساخته شده که در زلزله سال ۴۴۴ ه ق فرو افتاده و یک سال بعد تجدید بنا شده و تاکنون پا برجا مانده است. در گوشه شمال غربی مسجد مناره ای به ارتفاع ۲۰ متر قرار دارد که به احتمال زیاد همان مناره کهن مسجد آدینه سبزوار است و مسجد نام خود را از آن گرفته است. این مناره آجری و دارای تزئینات و کتیبه آجری است. پلان بنا قابل مقایسه با مسجد اولیه فهرج یزد و تاریخانه دامغان می‌باشد. تزئینات معماری مسجد کاشی‌هایی است که ایوان ورودی را زینت داده است این کاشی‌ها اگر چه در سالهای ۱۳۶۷ و ۱۳۷۲ شمسی نصب شده‌اند اما در نحوه پرداخت آن‌ها سعی شده است تا رنگ و نمای کهن و سنتی داشته باشد. گفتنی است مسجد پامنارکه در اواسط خیابان بیهق قرار دارد در فهرست آثار ملی به شماره ۶۴۷ ثبت شده است.