ابوالفضل بیهقی
ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، مورخ و دبیر غزنویان در سال ۳۵۸ ه.ق در
روستای حارث آباد در جنوب سبزوار متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در سبزوار
فرا گرفت و در حدود سال ۴۰۰ ه.ق به نیشابور رفت. در ۲۷ سالگی، به عنوان
دبیر رسائل و نامه نگاری سلطان محمود غزنوی وارد خدمت درباری شد و از محضر”
ابونصر مشکان” بهره وافر برد. در اواخر عمر به انزوا و تصنیف و تکمیل
تاریخ خود روی آورد تا اینکه در ماه صفر سال ۴۷۰ ه.ق درگذشت. مشهورترین اثر
وی ” تاریخ مسعودی” معروف به ” تاریخ بیهقی” است که در حقیقت بهترین و
ارزنده‌ترین و کامل‌ترین سند تاریخی دوره حکمرانی سلطان محمود و سلطان
مسعود غزنوی است. تاریخ بیهقی از عظیم‌ترین و زیباترین شاهکارهای زبان
فارسی به شمار می‌رود.
ابوالحسن علی بن زید بیهقی
شهیر الدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید بن محمد بن حسین بن ابوسلیمان
فندق بیهقی، معروف به «ابن فندق» و «فرید خراسان»، در سال ۴۹۳ ه.ق در
ششتمد سبزوار چشم به جهان گشود. او یکی از برجسته‌ترین علمای شیعه و از
بزرگ‌ترین حکما، ادبا، شعرا، ریاضیدانان، منجمان، مورخان و دانشمندان پر
کار قرن ششم هجری و در یک کلام علامه دوران خویش بود. مهم‌ترین آثار وی
عبارت‌اند از: ” تاریخ بیهق”، ” المعارج”، جوامع احکام النجوم”، ” لباب
الانساب”، ” مشارب التجارب” و ” وشارح الدمیه القصر”. وی سرانجام در سال
۵۶۵ ه.ق در سن ۷۲ سالگی در ششتمد چشم از جهان فرو بست. آرامگاه وی در مکانی
مرتفع در جنوب شهر ششتمد بنا شده است.
ملأ حسین واعظ کاشفی
مولانا کمال الدین حسین بن علی سبزواری مشهور به” واعظ کاشفی” از بزرگان
پر آوازه قرن نهم است که حدود سال ۸۲۵ ه.ق در سبزوار به دنیا آمد. واعظ
کاشفی دارای صدایی خوش و بیانی دلپذیر بود. در سال ۸۶۰ ه.ق به علت خوابی که
دید به هرات رفت و با رجال و شاهزادگان آنجا آشنایی و مجالست یافت. در
خدمت ” امیر علیشیر نوایی” وزیر سلطان بایقرا مکان و مرتبتی بسیار یافت و
به ترغیب و تشویق او تصانیف و تالیفات متعددی به رشته تحریر درآورد و در آن
شهر به منصب، وعظ و خطابت رسید. برخی از تالیفات کاشفی عبارت‌اند از: ”
جواهر التفسیر”، ” مواهب علیه”، ” الرساله العلیه”، “اخلاق محسنی”، “روضه
الشهدا”،” فتوت نامه سلطانی”،” انوار سهیلی”، ” لباب الباب مثنوی”، ” آیینه
اسکندری” و…
حکیم حاج ملاهادی سبزواری
حکیم حاج ملاهادی سبزواری، متخلص به” اسرار” و معرف به «حکیم سبزواری»،
بعد از ملاصدرا، بزرگ‌ترین و مشهورترین حکیم الهی و فیلسوف در سه چهار قرن
اخیر و پر آوازه‌ترین دانشمند سبزواری در تاریخ سبزوار است. وی به سال ۱۲۱۲
ه.ق در سبزوار به دنیا آمد. در سن ۷ سالگی شروع به آموختن صرف و نحو و
علوم مقدماتی کرد. به مشهد رفت و به تحصیل ادبیات عرب و فقه و اصول روی
آورد. سپس آنجا را به قصد اصفهان ترک کرد و در مدت ۸ سال به تحصیل علوم
اسلامی پرداخت. دوباره به مشهد بازگشت و در آن شهر به تدریس پرداخت. وی
حدود سال‌های ۱۲۴۷ ه.ق به سبزوار آمد. پس از آن به سفر حج رفت که این سفر
حدود ۲ سال طول کشید. در راه بازگشت از حج یک سال را در کرمان به سیر و
سلوک گذراند. پس از آن که شهرتش در شهر کرمان پیچید به سبزوار بازگشت و به
تدریس پرداخت. در سبزوار جلسه درس مشهوری داشت. به گونه ای که جویندگان علم
نه تنها از ایران، بلکه از هند و کشورهای عربی در جلسه درس وی حضور داشتند
و از حضور خود در این جلسات می‌بالیدند. حکیم سبزواری به احیای مکتب فلسفی
ملاصدرا پرداخت تا جایی که او بزرگ‌ترین شارح افکار و نظریات مکتب فلسفی
ملاصدرا شناخته شده است. حکیم سبزواری صاحب کرامات و مقامات معنوی بود.
سرانجام وی در اواخر ذی حجه ۱۲۸۹ ه.ق در سبزوار درگذشت و در باغ خود که
اینک واقع در میدان کارگر است به خاک سپرده شد. از جمله آثار و تالیفاتش:
دو دیوان اشعار، شرح اسماء الحسنی یا شرح جوشن کبیر، شرح دعای سحر، شرح
مثنوی معنوی، حاشیه بر اسفار، و حاشیه بر زبده الاصول شیخ بهایی و… است.
میرزا ابراهیم شریعتمدار
حاج سید ابراهیم بن سید اسماعیل بن سید عبدالغفور سبزوار، معرف به
«شریعتمدار» یکی از فضلا و علمای نامی و شهیر قرن سیزدهم در سبزوار بود.
حاج میرزا حسن سیادتی
آیت الله حاج میرزا حسن سیادتی، از مفاخر و علمای تشیع سبزوار در قرن چهاردهم قمری است.
دکتر قاسم غنی
دکتر قاسم غنی، پزشک و ادیب معروف قرن چهاردهم در سال ۱۳۱۰ ه.ق (۱۲۷۱ ش)
در شهر سبزوار دیده به جهان گشود. دکتر غنی مقدمات تحصیل را در سبزوار
گذاراند. وی برای ادامه تحصیل به تهران رفت و در مدرسه دارالفنون به تحصیل
پرداخت. سپس برای تحصیل در رشته پزشکی، به بیروت رفت و در این رشته دکترا
گرفت. در اواخر سال ۱۲۹۹ شمسی به سبزوار بازگشت. در دوره‌های دهم تا سیزدهم
به نمایندگی مجلس شورای ملی از مشهد انتخاب شد. در سال ۱۳۱۴ ش به عنوان
استاد در دانشکده طب به تدریس طب و روانشناسی پرداخت و در همان احوال، به
عضویت کمیسیون پزشکی فرهنگستان ایران انتخاب شد. دکتر غنی مدتی بهداری وزیر
بهداری و زمانی وزیر فرهنگ بود. چند بار در کنفرانس‌های مختلف جهانی به
عنوان نماینده دولت ایران شرکت جست و سه سال در کشورهای متحده آمریکا به
مسافرت و مطالعه و تحقیق پرداخت. در آنجا با پروفسور «انیشتین» ملاقات
داشت. از طرف دولت ایران به عنوان به عنوان سفیر کبیر مصر و بعد از آن، به
سمت سفیر کبیر ایران در ترکیه منصوب شد. سرانجام در سال ۱۳۳۱ شمسی بر اثر
حادثه تصادف در شهر اکلند در ایالت کالیفرنیای آمریکا درگذشت و در همان شهر
دفن شد. از جمله آثارش: ترجمه داستان طائیس، عصیان فرشتگان، و بریان پزی
ملکان سبا، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، معرفه النفس، تاریخ تصوف در
ایران، رساله ابن سینا، و تصحیح دیوان حافظ می‌باشد.
دکتر علی شریعتی
دکتر علی شریعتی در آذر ۱۳۱۲ شمسی در روستای کاهک مزینان متولد شد. پس
از اتمام تحصیلات به دانشسرای مقدماتی تربیت معلم مشهد رفت و پس از اتمام
دوره‌های لازم، در سال ۱۳۳۱ به عنوان معلم در احمد آباد مشهد به تدریس
مشغول شد. در سال ۱۳۳۵ به دانشکده ادبیات مشهد وارد شد. در سال ۱۳۳۶ دکتر و
پدرش با عده ای از همرزمانش، گرفتار ساواک و در زندان محبوس شد. بعد از
آزاد شدن از زندان، در سال ۱۳۳۹ به فرانسه رفت و در دو رشته تاریخ و جامعه
شناسی مذهبی در دانشگاه دالیانس سوربن به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۳۹ شمسی
به سازمان آزادی بخش الجزایر پیوست و به فعالیت سیاسی پرداخت. در سال ۱۳۴۳
پس از گرفتن درجه دکترا به ایران بازگشت و به عنوان استادیار تاریخ وارد
دانشگاه فردوسی مشهد شد. در سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۲ شمسی به تهران رفت و در
حسینیه ارشاد تهران و دیگر محافل دانشگاهی، به سخنرانی پرداخت. در مهرماه
۱۳۵۲ که حسینیه ارشاد توسط ساواک تعطیل شد به زندان افتاد. پس از آزادی به
فرانسه رفت تا اینکه در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ به طور مرموزی در لندن جان سپرد.
جنازه‌اش را به سوریه انتقال داده و در زینبیه دمشق به خاک سپردند. از وی
بیش از ۲۰۰ کتاب و مقاله به جای مانده است که می‌توان به موارد زیر اشاره
کرد: اسلام شناسی، امت و امامت، ایدئولوژی، مجموعه مخاطب‌های آشنا، پدر
مادر ما متهمیم، حج، شیعه، فاطمه فاطمه است، کویرو…
آیت الله سید عبد الاعلی سبزواری
آیت الله سید عبد الاعلی موسوی سبزواری، فقیه و مفسر و قرآن پژوه بزرگ
جهان تشیع و از مفاخر علمی و برجسته اسلام در دوره معاصر، در ۱۸ ذی حجه
۱۳۲۹ ه.ق در سبزوار دیده به جهان گشود. مقدمات ادبیات عرب و فقه و اصول را
از پدرش مرحوم سید علیرضا موسوی و آیت الله سید عبدالله برهان فرا گرفت. در
سال ۱۳۴۲ ه.ق به مشهد رفت و از محضر بزرگان آنجا بهره برد. به نجف اشرف
رفت و درس مدرسان این شهر شرکت نمود و از آنان اجازه اجتهاد کسب کرد. در
حالی که ۳۶ سال داشت در سال ۱۳۶۵ ه.ق عهده دار تدریس خارج فقه و اصول شد و
به تربیت شاگردان و دانشوران پرداخت بعد از رحلت آیت الله العظمی سید
ابوالقاسم خویی، حدود یک سال مدیریت حوزه علمیه نجف اشرف بر عهده آن
بزرگوار بود. سرانجام در روز ۲۵ مرداد ۱۳۷۲ شمسی برابر با شب رحلت رسول خدا
(ص) در نجف اشرف درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. از آثار و تالیفاتش
می‌توان به کتاب‌های مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن که تاکنون ۱۴ جلد آن
چاپ شده است، مهذب الاحکام در فقه امامی در ۳۰ جلد، تهذیب الاصول در ۲ جلد،
لباب المعارف منهاج الصالحین و…
دکتر سید احمد سیادتی
وی از اطبا و پزشکان حاذق ایران و متخصص در طب کودکان بود. اصالتاً از
سادات سیادتی سبزوار است و آبا و اجدادش از علمای دین بوده‌اند. وی در سال
۱۳۱۳ شمسی در سبزوار متولد شد و دوران تحصیلات ابتدایی را در آن شهر
گذراند. با پایان پذیرفتن تحصیلات و قبولی در رشته پزشکی در دانشگاه تهران،
به آن شهر رفت و از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۸ مشغول تحصیل در رشته پزشکی بود. پس
از آن در بیماری‌های عفونی اطفال، موفق به اخذ درجه دکتری شد و رتبه اول
این رشته را به خود اختصاص داد. او از شاگردان دکتر محمد قریب بود. دکتر
سیادتی مدتی رئیس انجمن پزشکان اطفال ایران و سازمان نظام پزشکی کشور بود و
نزدیک به چهل مقاله تخصصی پیرامون بیماری‌های اطفال، در مجلات معتبر داخلی
و خارجی به چاپ رسانده است. وی در زمستان ۱۳۸۷ درگذشت.
دکتر سید محمد علوی مقدم
دکتر سید محمد علوی مقدم از استادان برجسته دانشکده ادبیات فارسی
دانشگاه فردوسی مشهد و دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۱۱ شمسی
در سبزوار متولد شد. در این شهر همزمان با تحصیلات علوم جدید به تحصیل علوم
اسلامی مشغول شد. پس از گرفتن دیپلم، در رشته ادبیات فارسی در دانشسرای
عالی تربیت معلم تهران قبول شد و در سال ۱۳۳۹ شمسی با فارغ التحصیل شدن از
این دانشسرا در سبزوار به شغل معلمی پرداخت. در سال ۱۳۴۰ شمسی در رشته
دکترای ادبیات از این دانشگاه برای تدریس به دانشکده ادبیات و علوم انسانی
مشهد رفت و تاکنون حدود ۴۵ سال است که در آن دانشگاه و دیگر دانشگاه‌ها به
تدریس و تحقیق و پژوهش مشغول است. وی در سال‌های اخیر به عنوان «چهره
ماندگار» انتخاب شد. از دکتر علوی مقدم، آثاری به چاپ رسیده است. از آن
جمله: در قلمرو بلاغت، جلوه جمال (نمونه اعلای بلاغت قرآن)، ترجمه و تصحیح
الفروق اللغه، تألیف اوهلال عسکری، ترجمه الاشباح ابوفاتح بلخی، تصحیح کتاب
المستخلف، فی ترجمان القران و ترجمه الاشباه و نظایر مقاتل بن سلیمان.
حمید سبزواری
حمید سبزواری از شعرای بنام و مشهور معاصر ایران به شمار می‌رود که در
سال ۱۳۰۴ در سبزوار دیده به جهان گشود. نامش حسین و شهرتش ممتحنی و تخلصش
«حمید» است. از همان سنین نوجوانی به سرودن شعر پرداخته است. در تاریخ
انقلاب سروده‌های فراوان، از قبیل سرود الله اکبر، ای مجاهد ای شهید مطهر،
خجسته باد این پیروزی، خمینی ای امام، و… دارد که به مناسبت‌های مختلف‌های
مختلف ساخته شده نام این سراینده را جاودانه کرده است. حمید سبزواری در سال
۱۳۷۶ شمسی مفتخر به دریافت نشان عالی فرهنگ و ادب کشور شد. دیوان اشعار او
مشتمل بر قصاید، غزلیات، رباعی، ترانه، مثنوی است که در ۲ مجلد به چاپ
رسیده است.
محمود دولت آبادی
محمود دولت آبادی یکی از نویسندگان با ذوق و شهیر معاصر و استاد مسلم
داستان نویسی روستایی است که در سال ۱۳۱۹ شمسی در روستای دولت آباد جنوب
سبزوار متولد شد. در سال ۱۳۳۴ شمسی به مشهد و از آنجا به تهران رفت. مدتی
در چاپخانه مشغول به کار شد. سپس فعالیت خود را در تئاتر و کار در بخش
تجارتی یک روزنامه ادامه داد. داستان نویسی را از سال ۱۳۳۸ شمسی شروع کرد.
در سال‌های ۴۷ تا ۴۹ کارمند موقت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
برخی از داستان‌هایش عبارت‌اند از: اوسنه بابا سبحان، از خم چمبر، عقیل
عقیل، گاواره بان، جای خالی سلوچ، سفر، سایه‌های خسته، پای گلدسته امامزاده
شعیب، هجرت سلیمان، روزگار سپری نشده مردم سالخورده، سلوک که برخی از
آن‌ها در مجموعه کارنامه سپنچ به چاپ رسیده است. وی در زمینه نمایش نویسی
نیز آثاری از خود به جای گذاشته است. رمان مشهور و پر آوازه دولت آبادی با
عنوان کلیدر است. او نوشتن رمان کلیدر را از سال ۴۶ شمسی آغاز کرد. این
رمان ۱۰ جلدی پر حجم‌ترین اثر ادبی از زمان مشروطیت و طولانی‌ترین رمان
تاریخ داستان نویسی ایران تا امروز محسوب می‌شود و یکی از چند رمان اجتماعی
ادبیات معاصر ایران است که به چند زبان خارجی ترجمه شده است.
دکتر علی اصغر مولوی
دکتر علی اصغر مولوی، متولد ۱۳۵۲ ش در روستای شامکان سبزوار دارای مدرک
دکترای فیزیک هسته ای از دانشگاه فردوسی مشهد و عضو هیات علمی گروه فیزیک
دانشگاه تربیت معلم سبزوار، اولین جوان و دانشمند ایرانی است که در سال
۲۰۰۶ میلادی به عنوان «دانشمند جوان جهان» در کنگره جهانی فیزیک پزشکی در
کره جنوبی برگزیده شد. در سال ۲۰۰۲ به شهر تری است ایتالیا سفر کرد و در
«مرکز بین المللی فیزیک نظری پروفسور عبدالسلام»(ICTP) به تحقیق پرداخت. در
سال ۲۰۰۶ نیز مجدداً در یک کارگاه پیشرفته فیزیک پزشکی همانجا حضور یافت
که دانشمندان و محققان مختلفی از سراسر دنیا در آن شرکت داشتند. دکتر مولوی
تاکنون ۲ کتاب با عنوان‌های کاربرد کامپیوتر در فیزیک و فرمول‌های فیزیک
تألیف کرده و کتابی در زمینه ارتعاشات در دست ترجمه دارد و ۱۳ مقاله علمی
به چاپ رسانده که ۸ مقاله آن در مجلات بین المللی به زبان انگلیسی و ۵
مقاله در مجلات تخصصی داخلی منتشر شده است.